Bateson

De Logische niveaus van denken, leren en veranderen

Ontwikkeling en verandering worden in grote mate bepaald door de wijze waarop we denken en leren. Onze manier van denken beïnvloedt immers ons vermogen om te leren, en hoe meer we (kunnen) leren, hoe meer we ontwikkelen en hoe meer verandering we kunnen aanbrengen. In onszelf, en daarmee vaak ook in onze omgeving.

De antropoloog Gregory Bateson heeft een model ontwikkeld dat de niveaus beschrijft waarop wij denken, leren en veranderen. Deze niveaus zijn later verder uitgewerkt door de NLP Coach Robert Dilts.

Dit model, De logische niveaus van Bateson, of De logische niveaus van denken, leren en veranderen gaat er vanuit dat er 6 logische niveaus zijn waarop mensen denken, leren, veranderen en functioneren. Het niveau waarop iemand zit is in grote mate bepalend voor zijn verandervermogen en ontwikkelpotentie.

Bateson model

Het model kent een duidelijke hiërarchie: het effect van ieder niveau is dat dit het onderliggende niveau organiseert en richting geeft. Een verandering van dingen op een hoger niveau leidt in deze zin onvermijdelijk tot veranderingen van dingen op de lagere niveaus. Het veranderen van dingen op een lager niveau kan, maar hoeft geen effect te hebben op de hogere niveaus.

Voorbeeld: als je jezelf andere vaardigheden aanleert, ga je vanzelfsprekend ander gedrag vertonen. Doordat jouw gedrag anders wordt, verandert ook de manier waarop mensen weer op jou reageren – je omgeving verandert dus ook. Omgekeerd kán een verandering in omgeving een verandering in gedrag en vaardigheden betekenen, maar dit hoeft beslist niet zo te zijn.

Het model is een uitstekend hulpmiddel om ‘problemen’ op het juiste niveau aan te pakken. Feitelijke problemen bestaan immers niet. Er bestaan alleen feitelijkheden en jouw relatie tot deze feiten bepaalt of je iets als een probleem ervaart of niet. Door je te richten op jouw aandeel tot de feiten in plaats van op de feiten zelf, neem je een proactieve houding aan en ben je in staat verandering aan te brengen in je situatie.

Wil je je problemen verhelpen, dan is het van belang ze op het juiste niveau van diepgang aan te pakken. Doe je dit niet, dan is de kans klein dat je echt verandering aanbrengt, zeker op de langere termijn.

Enkele voorbeeldjes die de werking van deze gedachte krachtig illustreren:

• Spreekangst zit vrijwel nooit op het niveau van gedrag of vaardigheden, terwijl de meeste interventies en trainingen zich daar wel op richten. Heb je angst een groep toe te spreken? Waarschijnlijk spelen belemmerende overtuigingen zoals Ik heb niets interessants te melden, of Wat als ik door de mand val een rol. Onderzoek je overtuigingen en leer deze om te buigen.
• Mannen in hun tweede jeugd veranderen vaak van alles in hun gedrag (meer ‘jeugdige dingen’ doen) of omgeving (sportauto, tweede vrouw) terwijl hun eigenlijke belemmering in deze leeftijdsfase vaak veel dieper zit – Wie ben ik?, (identiteitsniveau) Waar sta ik voor? (zingeving) De veranderingen die ze aanbrengen zijn te oppervlakkig om de eigenlijke vraag die speelt te beantwoorden waardoor ze ‘op zoek’ blijven.
• Omgekeerd werkt het ook. Mensen die de dood in de ogen hebben gekeken, ervaren vaak een paradigmaverschuiving op het niveau van zingeving. Wat doet er eigenlijk toe? Dit inzicht leidt tot (grote) veranderingen op de lagere niveaus. Ze leren bijvoorbeeld nieuwe vaardigheden aan, gaan ander gedrag vertonen (bijvoorbeeld stoppen met roken) en passen hun omgeving aan.

Heb jij een probleem dat je maar niet opgelost krijgt? Leer dan op een hoger niveau te denken en zoek daar naar een oplossing. Volg hiertoe onderstaande stappen:

1. Word je bewust van het niveau waarop jij of de ander momenteel zit. Je kunt dit niveau meestal afleiden aan de manier van spreken. Praat iemand vooral over zijn of haar omgeving (wat in de meeste gevallen zo is), dan zit hij op het meest oppervlakkige niveau.
2. Richt je, als alle relevante informatie is gegeven, op het hoger liggende niveau. Had je het over de omgeving? Wat was dan je gedrag? Is nieuw gedrag benodigd, wat zijn hiervoor dan de vaardigheden? Etc.
3. Ga net zo lang door totdat je op het niveau bent waar de eigenlijke belemmering zich afspeelt. In verreweg de meeste gevallen is dit het niveau van overtuigingen. Een overtuiging is de gevoelsmatige aanvaarding of iets wel of niet waar is. Overtuigingen zijn vaak de (onbewuste) stuurders voor gedrag.
4. Maak het geheel visueel! Print het model op deze pagina, pak een pionnetje uit één van de bordspellen in je kast en plaats de pion telkens op het niveau waarop het gesprek of verhaal plaats vindt. Dit maakt je (ontwikkeling in) niveau van denken, leren en veranderen letterlijk zichtbaar!

Heb je wat gehad aan dit artikel? Dan zouden wij het erg waarderen als je het zou willen delen via Social Media zodat ook anderen in jouw netwerk er hun voordeel mee kunnen doen.

Door Nanco Vrijland|2015-05-23T13:36:22+00:004 mei 2014|